W nieswoistych zapaleniach jelit (NZJ) można spotkać się zarówno z osobami, które w związku z chorobą utraciły masę ciała, jak i osobami, których masa ciała wzrosła w wyniku choroby i stosowanego leczenia. Jednocześnie w obu tych grupach można się spotkać z niedożywieniem jakościowym.
Oczywiście jak można się domyślić powody tych dwóch odmiennych stanów są zgoła inne. Lecz w tym artykule postaramy się udzielić odpowiedzi na pytania: jak diagnozujemy niedożywienie i otyłość; co może powodować tycie w NZJ; dlaczego ludzie z NZJ mają tendencje do tycia; dlaczego ludzie z NZJ są niedożywieni i jak “zdrowo” przytyć?
Jak diagnozujemy niedożywienie i otyłość?
W celu diagnozy stanu odżywienia największą wartość mają badania biochemiczne, które skupiają się na kilku istotnych parametrach. Spośród nich największe znaczenie mają białka, takie jak: albumina, transferyna, prealbumina oraz całkowita liczba limfocytów (CLL).
Na początku warto wspomnieć jak zazwyczaj wygląda klasyfikacja osób niedożywionych i tych z otyłością. Nieprawidłową masę ciała lub skład ciała stwierdzamy za pomocą kilku narzędzi, a są to m.in.: stosunek talii do bioder; stosunek talii do wzrostu; procent tkanki tłuszczowej i wskaźnik masy ciała – BMI (Body Mass Index).
Stosunek talii do bioder (WHR – ang. Waist-Hip Ratio) to wskaźnik, który najczęściej używa się do oceny typu otyłości. Aby uzyskać prawidłowy wynik należy podzielić obwód talii przez obwód bioder. WHR na poziomie większym niż 0,8 dla kobiet świadczy o otyłości brzusznej, a dla mężczyzn jest to wynik na poziomie większym niż 1,0.
Stosunek talii do wzrostu (WHtR – ang. Waist To Height Ratio) to wskaźnik, oceniający stan odżywienia człowieka, podobnie jak WHR. Pomiar na poziomie mniejszym niż 35 zarówno u kobiet jak i u mężczyzn oznacza niedożywienie. Natomiast pomiar wyższy niż 58 u kobiet i 63 u mężczyzn oznacza otyłość brzuszną.
Procent tkanki tłuszczowej u ludzi zależy od wielu czynników, m.in. od wieku, od stanu chorobowego i zarówno jak pozostałe wskaźniki różny jest on dla kobiet i mężczyzn. W uproszczeniu, dla mężczyzn niewysportowanych zawartość procentowa tkanki tłuszczowej na poziomie mniejszym niż 10% oznacza niedożywienie, a większa niż 23% otyłość. Dla kobiet wynosi to odpowiednio: poniżej 15% niedożywienie, a powyżej 30% otyłość. Oczywiście mówimy tutaj o osobach młodych, do mniej więcej 26 roku życia. Wraz z wiekiem prawidłowa norma zawartości tkanki tłuszczowej się zwiększa, więc zasadne byłoby korzystanie z powszechnie dostępnych w internecie tabel.
BMI to stosunkowo prosty i ogólny wskaźnik masy ciała. Jest dość powszechnie stosowane narzędzie do oceny stanu odżywienia organizmu. Obliczamy go dzieląc swoją masę ciała w kilogramach przez wzrost w metrach do kwadratu. Zakresy wartości BMI wyglądają następująco: 16 i poniżej oznacza niedożywienie, powyżej 30 oznacza I stopień otyłości, powyżej 35 – II stopień otyłości, i powyżej 40 oznacza skrajną otyłość. Używanie BMI we współpracy z osobami z dużą masą mięśniową i z dziećmi może podać wartości nieprawidłowe.
BMI = masa ciała (kg) : wzrost (m)²
Warto tutaj zaznaczyć, że niedożywienie, nadwagę i otyłość może stwierdzić lekarz, lub wykwalifikowany dietetyk. Podane przez nas narzędzia do oceny nieprawidłowej masy ciała i jego składu mają charakter jedynie poglądowy i nie należy traktować ich w kontekście stwierdzenia nieprawidłowości stanu odżywienia organizmu[1].
Dlaczego NZJ mogą prowadzić do wzrostu masy ciała?
Istnieje kilka czynników, które mogą wpływać na zwiększenie masy ciała. Stosunkowo często możemy to zaobserwować u osób chorujących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Jednym z najczęściej spotykanych powodów takiego stanu są skutki uboczne niektórych leków np. sterydoterapii.
Często w literaturze naukowej spotyka się wzmianki o tym, że leczenie kortykosteroidami (np. takimi jak prednizon) może przyczynić się do przyrostu masy ciała[2], a jednocześnie długotrwałe stosowanie tych medykamentów może doprowadzić do zmniejszenia masy mięśniowej.
Podobne działanie wykazują preparaty biologiczne i środki przeciwnowotworowe, które są, notabene, powszechną metodą leczenia WZJG. Zwłaszcza taki efekt jest zauważalny przy długotrwałym stosowaniu tychże preparatów. Pomimo, że istnieje kilka prac[3], które sugerują owy efekt uboczny, naukowcy nadal uważają, że potrzebne jest dalsze prowadzenie badań w tym kierunku, aby móc potwierdzić ten efekt.
Kolejnym aspektem, który może prowadzić do podniesienia naszej masy ciała jest zbyt niska aktywność fizyczna. O tym, że codzienny ruch jest potrzebny wie niemal każdy. Pomimo podnoszenia świadomości w tej kwestii, wciąż spora grupa osób chorych prowadzi tzw. siedzący tryb życia. Oczywiście może to wynikać z wielu czynników, w tym także ogólnego zmęczenia wynikającego z choroby. Sam fakt chorowania, nie powinien nas zwalniać z podejmowania dostosowanych do naszego zdrowia form aktywności fizycznej.
Równie często powodem nabierania dodatkowych kilogramów są osobiste błędy żywieniowe, które dla większości niewykwalifikowanych w tym zakresie osób są trudne do wychwycenia. Oto kilka przykładów popularnych błędów żywieniowych, które mogą prowadzić do zwiększenia masy ciała:
- zbyt duża podaż energii (aby ustalić twoje dobowe zapotrzebowanie kaloryczne udaj się do wykwalifikowanego dietetyka, który rozpatrzy twój przypadek i obliczy twoją indywidualne zapotrzebowanie kaloryczne);
- nieodpowiednia ilość posiłków i odstępów pomiędzy nimi (korzystne będzie od 4 do 6 posiłków w ciągu dnia i odstępy czasowe sięgające od 2 do 3 godzin);
- niekorzystna forma/technologia przyrządzania posiłków (ogranicz grillowanie oraz smażenie i spróbuj przyrządzać swoje posiłki poprzez duszenie, pieczenie, gotowanie tradycyjne i na parze);
- niewłaściwe bilansowanie diety pod względem jakościowym (unikaj produktów tłustych, z dużą zawartością cukrów prostych i wysokoprzetworzonych);
- podjadanie pomiędzy posiłkami (szczególnie unikaj podjadania słodyczy oraz tłustych i słonych przekąsek);
- robienie zakupów w momencie odczuwania głodu (często przyczynia się to do nabywania produktów, których w “normalnych” warunkach byśmy nie kupili).
Pamiętaj!
Rekomendujemy wizytę u wykwalifikowanego dietetyka, który indywidualnie rozpatrzy każdy przypadek i pomoże nam w utracie zbędnych kilogramów. Jest to bezpieczniejsza droga niż próby redukcji masy ciała na własną rękę, zwłaszcza w jednostkach chorobowych takich jak NZJ.
Dlaczego NZJ może prowadzić do niedożywienia?
Pacjenci z NZJ znacznie częściej niż z otyłością – zmagają się ze zbyt niską masą ciała, która zwiększa ryzyko rozwoju niedożywienia. Dotyka ono około 65% do 75% osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna i około 18% do 62% osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego[4].
Krótko charakteryzując – niedożywienie jest to stan, który jest skutkiem zazwyczaj długiego niedoboru składników pokarmowych, które dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem.
W przypadku osób chorujących na NZJ bardzo ważnymi czynnikami, które szczególnie często sprzyjają rozwojowi niedożywienia, są stan zapalny w jelitach oraz liczne eliminacje produktów spożywczych z diety bez konsultacji z lekarzem oraz dietetykiem. Przy braku wprowadzenia choroby w stan remisji oraz odpowiednich zaleceń żywieniowych, trudno będzie uniknąć niedoborów składników odżywczych, które sprzyjają rozwojowi niedożywienia.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat niedożywienia w NZJ (czym jest; jakie są powody, objawy niedożywienia i jak mu zapobiec) odsyłamy do naszego osobnego artykułu, opisującego bardziej szczegółowo to zagadnienie – [LINK]
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, na temat niedoborów skł. odżywczych w NZJ (jakie najczęściej występują w NZJ i jakie produkty spożywać, by im zapobiegać) odsyłamy do naszego osobnego artykułu, opisującego bardziej szczegółowo to zagadnienie – [LINK]
Jedną z głównych przyczyn częstego niedożywienia wśród osób z NZJ jest zmniejszenie ilości pokarmów przyjmowanych drogą doustną. Objawy takie jak bóle brzucha, wymioty, zaburzenia apetytu, biegunka czy nudności bezsprzecznie przyczyniają się do unikania jedzenia przez pacjentów. Sprzyja temu również dieta eliminująca konkretne grupy produktów, które może powodować zaostrzenie choroby. Dlatego w tym przypadku tak ważna jest dobrze zbilansowana dieta. Kolejnym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju niedożywienia jest zaburzenie wchłaniania i wykorzystania mikroelementów, które wynika ze stanu chorobowego, ale także może być podyktowane stosowaniem niektórych leków.
Autor: Mariusz Matejko
Źródła:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/ulcerative-colitis-weight-gain#summary
https://www.hindawi.com/journals/grp/2017/8646495/
https://www.verywellhealth.com/gaining-weight-when-you-have-ibd-1942697
