Ból to nieprzyjemne doznanie fizyczne i/lub emocjonalne często związane z uszkodzeniami tkanek w organizmie. Ból jest bardzo częstym objawem NZJ (nieswoistych zapaleń jelit). Doświadcza go około 50% osób w remisji i jeszcze większy odsetek w trakcie zaostrzenia choroby. Ból jest znaczącym czynnikiem, ponieważ wpływa na życie pacjentów na wiele różnych sposobów. Ma istotny wpływ na jakość życia oraz na wydatki medyczne. Jest głównym powodem milionów wizyt lekarskich i wielu zabiegów, co w konsekwencji generuje znaczące koszta.
Przyczyny bólu w NZJ to m.in.:
1. Stany zapalne jelit:
Ø Kiedy w jelitach pojawia się stan zapalny, uwalniają się w nich substancje chemiczne sygnalizujące ból.
Ø Substancje te są wyczuwane przez wyspecjalizowane nerwy w jelitach, które wysyłają do mózgu informacje o bólu.
Ø Ból jest użyteczny, ponieważ ostrzega organizm o potencjalnych nieprawidłowościach w ciele.
2. Ból ściany jamy brzusznej:
Ø Uszkodzenie lub nadwyrężenie mięśni i tkanek łącznych
Ø Przepukliny
Ø Powikłania pooperacyjne
Ø Usidlenie nerwów (ucisk na nerwy)
3. Problemy związane z dietą:
Ø Wpływ diety na NZJ nie jest dokładnie zbadany, ale istnieją dowody na to, że niektóre pokarmy mogą powodować nasilenie się objawów, w tym bólu.
Ø Słabo przyswajalne i ciężkostrawne węglowodany często powodują wzdęcia i dyskomfort trawienny.
Ø Ból brzucha często prowadzi do zmian w nawykach żywieniowych i problemów z odżywianiem.
4. Stres:
Ø Stres może zwiększyć odczuwany ból, niezależnie od źródła
Ø Jelita są szczególnie wrażliwe na stres przez połączenie na osi mózgowo-jelitowej
Ø Lęki, niepokój, depresja i zespół stresu pourazowego mogą zwiększyć odczuwany ból w NZJ
Ø Nadwrażliwość trzewna to zwiększona wrażliwość nerwów okołojelitowych, która może doprowadzić do objawów bólowych i dyskomfortu nawet w przypadku prawidłowego trawienia
5. Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego:
Ø Zmiany w budowie i funkcjonowaniu układu pokarmowego mogą zwiększyć ilość pewnych rodzajów bakterii w jelicie cienkim.
Ø Bakterie te uwalniają duże ilości gazu, co może prowadzić do bolesnych wzdęć i skurczów.
Ø W NZJ, przebyte operacje i zrosty mogą zwiększyć ryzyko zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego.
6. Zwężenie jelita/zrosty/przetoki:
Ø Zwężenia jelit oraz zrosty (tkanka bliznowata, która powoduje zrastanie się tkanek i narządów) mogą prowadzić do bolesnych blokad lub zawężenia światła jelita, które utrudniają przemieszczanie się treści pokarmowej.
Ø Przewlekłe stany zapalne mogą powodować tworzenie się ran i wrzodów na ścianach jelit.
Ø U niektórych osób, wrzody te mogą przekształcać się w przetoki (patologiczne połączenia pomiędzy narządami), które stają się przyczyną bolesnych infekcji i wycieków wydzieliny.
7. Bóle pozajelitowe:
Ø Wrzody w ustach
Ø Zaczerwienienie i pieczenie oczu
Ø Kamienie nerkowe
Ø Problemy ze skórą i tkankami miękkimi (piodermia, ropnie mnogie pach, rumień guzowaty)
Ø Ból okołoodbytniczy
Ø Spuchnięte, bolesne stawy (zapalenie stawów)
Jakie są przyczyny ostrego i przewlekłego bólu?
Ostry ból (trwający mniej niż 6 miesięcy) może być przyczyną: aktywnego stanu zapalnego jelit, zwężenia światła jelita, ropnia lub infekcji, ropni okołoodbytniczych, nadwrażliwości trzewnej, np. zespołu jelita drażliwego, skutki uboczne leków, objawów pozajelitowych.
Przewlekły ból (trwający dłużej niż 6 miesięcy) może być przyczyną: aktywnego stanu zapalnego jelit, narastania tkanki bliznowatej w jelitach, zapalenia stawów, nadwrażliwości trzewnej, bólu nerwów po operacji.
Jak poradzić sobie z bólem?
1. Po pierwsze upewnij się, że Twoje NZJ jest pod kontrolą – może to wymagać rozległych badań lub dostosowania przyjmowanych leków
2. Po drugie czasem konieczna może być operacja (zrosty, przetoki, ropnie)
3. Jeśli Twoje NZJ jest w remisji, skonsultuj się z lekarką, aby zidentyfikować pozostałe źródła bólu
4. Zazwyczaj do optymalnej kontroli bólu potrzebne jest kompleksowe podejście we współpracy z lekarkami różnych specjalizacji
5. Monitorowanie diety może pomóc w zapobieganiu powikłaniom, bólowi oraz innym objawom. Także niektóre rodzaje pożywienia mają większe prawdopodobieństwo spowodowania wzdęć, biegunki i bólu lub dyskomfortu
6. Istnieją różne rodzaje terapii, które mogą pomóc zwalczyć ból:
Ø Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to rodzaj terapii, która pozwala zidentyfikować i zmienić negatywne schematy myślowe i zachowania, które składają się na depresję i lęki. To najlepiej zbadana forma psychoterapii. Dowody naukowe wskazują na poprawę jakości życia pacjentów praktykujących tą terapię.
Ø Hipnoterapia nakierowana na jelita to ćwiczenia relaksacyjne, które pomagają zredukować uczucie bólu w nerwach przewodu pokarmowego. Jest to poparta dowodami kuracja bólu, w tym bólu pooperacyjnego i bólu brzucha spowodowanego zespołem jelita drażliwego.
Ø Licencjonowane terapeutki (psycholożka kliniczna, licencjonowana kliniczna pracownica socjalna, licencjonowana medyczna pracownica socjalna) również mogą nam pomóc zidentyfikować źródło bólu, a także pomóc w jego zwalczeniu.
7. Problemy ze ścianą jamy brzusznej również mogą być przyczyną powstawania bólu, a najczęstsze z nich to:
Ø Powikłania pooperacyjne (np.: przepukliny, problemy ze stomią) – w tym wypadku potrzebna jest operacja poprawkowa lub naprawcza,
Ø Usidlenie nerwów – tutaj pomagają zastrzyki w punkty spustowe,
Ø Nadwyrężenie mięśni – zalecany jest wypoczynek i ćwiczenia wzmacniające.
8. Oczywistą metodą radzenia sobie z bólem jest zażywanie leków. Jednak należy zaznaczyć, że rekomendujemy wcześniejszą konsultację z lekarzem. Rodzaje leków, które mogą zmniejszyć lub wyeliminować na jakiś czas uczucie bólu:
Ø Leki przeciwzapalne – sterydy
- Kortykosteroidy o ogólnym działaniu immunosupresyjnym
- Mogą pomóc w wypadku, gdy twój ból jest spowodowany stanem zapalnym
- Potencjalne skutki uboczne w przypadku długotrwałego stosowania: zaburzenia emocjonalne, częściowe zwężenie światła jelita, zaćma, zapalenie trzustki, wrzody żołądkowe, złamania przewlekłe, osłabienie mięśni i utrata masy mięśniowej
Ø Spazmolityki
- Łagodzą skurcze jelit spowodowane stanem zapalnym, zwężeniem światła jelita lub nadmierną produkcją gazów i są skuteczne w leczeniu nawracających bólów brzucha
- Potencjalne skutki uboczne: suchość w ustach, zatrzymanie moczu, nieostre widzenie, tachykardia (zwiększona szybkość bicia serca) i senność
Ø Niesteroidowe leki przeciwzapalne
- Bywają skuteczne w radzeniu sobie z bólem pozajelitowym
- Najlepiej unikać regularnego przyjmowania i dużych dawek w przypadku NZJ
- W wypadku bólu stawów, skonsultuj się z lekarzem w sprawie alternatywnych leków, które mogą okazać się bardziej skuteczne i bezpieczniejsze
- Potencjalne skutki uboczne: mogą uszkodzić przewód pokarmowy i doprowadzić do dodatkowych objawów, w tym bólu brzucha
Ø Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) oraz inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI)
- Oddziałuje na substancje chemiczne, które rozsyłają sygnały w organizmie
- Zwiększa ilość serotoniny i noradrenaliny (hormonów), co łagodzi objawy depresji i, tym samym, może przyczynić się do łagodzenia bólu
- Bezpieczniejsze do stosowania z innymi lekami
- Potencjalne skutki uboczne: zmiany nawyków jelitowych
Ø Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne
- Ich działanie jest podobne do SSRI i SNRI, mogą być też przyjmowane w mniejszych dawkach
- Wpływ na łagodzenie bólu i poprawioną jakość snu w NZJ jest badany
- Poważne skutki uboczne, w tym uszkodzenia układu nerwowego (np.: podwyższone ciśnienie krwi, pocenie się)
Ø Opioidy/narkotyki
Niewskazane jako główny sposób leczenia bólu w NZJ!
- Wiele poważnych skutków ubocznych (infekcje, śmierć), mogą powodować problemy trawienne; zatwardzenie, nudności, wymioty, a nawet zespół jelita narkotycznego
- Mogą też powodować uzależnienie fizyczne i psychologiczne
- Pomimo ryzyka i braku dowodów na ich skuteczność, ok. 10-15% osób z NZJ regularnie stosuje narkotyki
- Jeśli na SOR-ze zostaną ci przepisane opioidy, skonsultuj się ze swoją gastroenterologiem przed przyjęciem
- Najlepiej unikać opiatów w NZJ, zwłaszcza w kontekście chronicznego bólu brzucha
9. Pozostałe formy terapii:
Ø Akupunktura
- Brak dowodów na skuteczność w NZJ
Ø Aktywność fizyczna i fizjoterapia
- Mogą być bardzo pomocne w przypadku bólu pozajelitowego
- Sprzeczne wyniki badań na temat wpływu aktywności fizycznej na bóle brzucha
- Ćwiczenia mięśni przepony miednicy i brzucha mogą łagodzić objawy bólowe
- Lekki aerobik i joga mogą pozytywnie wpłynąć na jakość życia
Ø Medyczna marihuana/terapie konopiami
- Mogą łagodzić ból i pozytywnie wpływać na jakość życia w NZJ
- Brak dowodów na łagodzenie stanu zapalnego
Ø Techniki radzenia sobie ze stresem
- Medytacja, mindfulness i techniki relaksacyjne
- Biofeedback
- Higiena snu
- Grupy wsparcia
Autor: Lucjan Dzierża
