Każdy kęs, który spożywamy, po trafieniu do żołądka ulega stopniowemu trawieniu w kolejnych odcinkach przewodu pokarmowego. Następnie, w jelicie cienkim z treści pokarmowej wchłaniają się do krwi składniki, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
W nieswoistych chorobach zapalnych jelit, gdy stan zapalny obejmuje jelita czyli między innymi miejsce wchłaniania składników odżywczych, proces czerpania substancji odżywczych z pożywienia może być znacznie utrudniony. Dodatkowo, w przebiegu NZJ mogą występować kłopoty z wchłanianiem tłuszczu, co także zwiększa ryzyko niedoborów składników odżywczych, szczególnie witamin A,D,E,K czyli witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Nie bez znaczenia jest także przewlekłe stosowanie niektórych leków używanych w farmakoterapii NZJ. Choć jest ono niezbędne i poprawia stan zdrowia chorującego, jednocześnie może pogarszać wchłanianie niektórych składników odżywczych.
W dzisiejszym artykule przybliżę Ci, na które składniki odżywcze powinieneś zwracać szczególną uwagę jeśli ty lub ktoś ci bliski choruje na NZJ. Opowiem też o tym, co możesz zrobić, aby zwiększyć ich udział w diecie jeśli twój lekarz lub dietetyk zasugerowali, że w twoim przypadku nie należy wprowadzać jeszcze suplementacji, a najlepszym wsparciem będzie urozmaicenie diety w źródła o największej zawartości wybranych składników odżywczych. Wpis ten przyda ci się także jeśli stosujesz już suplementację, ale chcesz, aby twoja dieta była bogatsza w wybrane składniki odżywcze.
O jakie składniki chodzi?
- kwas foliowy
- witamina B12
- witamina A, D, E, K
- żelazo
- wapń
- cynk
- KWAS FOLIOWY
Znany także jako witamina B9 jest niezbędny w procesach syntezy DNA i aminokwasów, zamknięciu cewy nerwowej u płodu (dlatego suplementacja kwasem foliowym jest zalecana wszystkim kobietom w wieku reprodukcyjnym, które mogą zajść w ciąże) oraz do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
Co może sprzyjać niedoborom kwasu foliowego w NZJ?
Przede wszystkim często stosowane w farmakoterapii NZJ leki takie jak metotreksat czy sulfasalazyna. Leki te osłabiają wchłanianie kwasu foliowego, czyniąc proces ten mniej skutecznym, co może prowadzić do niedoborów.
Produkty będące źródłem folianów:
- zielone warzywa liściaste: sałata, szpinak
- brukselka
- ser camembert
- ser brie
- jaja
- szparagi
- wątróbka
- kapusta włoska
- produkty pełnoziarniste
- produkty fortyfikowane (wzbogacone) w kwas foliowy np. płatki śniadaniowe
Foliany, które występują w żywności wykazują wysoką wrażliwość na procesy technologiczne. Im krótszy czas obróbki i przechowywania, tym więcej folianów zachowa się w naszym posiłku. Najlepiej pod tym względem wypadają przygotowywane na świeżo surówki i sałatki, w których zawartość folianów może odpowiadać nawet 95% wyjściowej. Jeśli jednak nie możesz spożywać takich produktów na surowo, pamiętaj, że po przetworzeniu także są źródłem folianów, natomiast w mniejszej ilości.
2. Witamina B12
Witamina B12 pełni bardzo ważną rolę m.in.: w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, przemianach metabolicznych tłuszczów, węglowodanów oraz hematopoezie (procesie powstawania krwinek czerwonych).
Miejsce, w którym wchłania się witamina B12 to ostatni odcinek jelita krętego. Z tego powodu jeśli przeszedłeś operację usunięcia tej części jelita krętego lub resekcję całego jelita krętego (co dotyczy części osób chorujących na chorobę Leśniowskiego-Crohna), możesz mieć problemy z prawidłowym wchłanianiem witaminy B12.
Osobami, które są narażone na ryzyko rozwoju niedoboru witaminy B12 są także wegetarianie i weganie (jeśli nie stosują odpowiedniej suplementacji diety) oraz osoby w wieku podeszłym.
Produkty będące źródłem witaminy B12 to:
- owoce morza
- ryby np. tuńczyk, pstrąg
- wątróbka
- wołowina
- produkty fortyfikowane (wzbogacone) w witaminę B12 np. płatki śniadaniowe
- mleko
W sytuacji głębokich niedoborów witaminy B12 i braku możliwości wyrównania ich suplementacją, stosuje się witaminę B12 podawaną domięśniowo lub głęboko podskórnie.
3. Witaminy A, D, E, K
Witamina A odpowiada za prawidłową pracę narządu wzroku, stan skóry, pracę układu odpornościowego. Jest także istotna dla funkcjonowania gospodarki hormonalnej oraz wpływa na podziały komórkowe. Witamina A to także ważny składnik przeciwutleniający oraz składnik ważny dla prawidłowego rozwoju płodu.
Produkty będące źródłem witaminy A:
- marchew
- bataty
- nać pietruszki
- szpinak
- jarmuż
- morele
- brzoskwinie
- czerwona papryka,
- brokuły
- mango
- dynia
- margaryny wzbogacane w witaminę A
- masło
- żółtka jaj
Witamina D wykazuje działanie wielokierunkowe. Oznacza to, że jest niezbędna w wielu różnych procesach, m.in. wspomaga wchłanianie wapnia tym samym biorąc udział w procesach budowy kości, prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego, wydzielanie insuliny.
Są badania, które wykazały, że osoby z prawidłowym poziomem witaminy D chorujące na NZJ przechodzą chorobę łagodniej w porównaniu do osób z niskim poziomem witaminy D.
Witamina D, dzięki ogromnej roli we wchłanianiu wapnia, jest ważnym czynnikiem związanym ze zdrowiem kości. Jak wiemy, długotrwałe stosowanie kortykosteroidów (potocznie: sterydów) może powodować niedobory wapnia i oporność na witaminę D. Dlatego też szczególnie jeśli stosujesz leczenie kortykosteroidami powinieneś regularnie badać stężenie witaminy D i stosować zalecaną przez lekarza suplementację.
Produkty będące źródłem witaminy D to:
- tłuste ryby morskie: tuńczyk, łosoś, makrela, sardynki
- żółtka jaj
- mleko i produkty mleczne
- margaryny wzbogacone w witaminę D.
Jak widać niewiele produktów jest dobrym źródłem witaminy D. Dodatkowo, podaż tej witaminy z dietą Polaków szacuje się na ok. 20% dziennego zapotrzebowania.
Niedobory witaminy D są powszechne nawet w krajach o znacznie cieplejszym klimacie niż Polska, dlatego regularne oznaczanie jej stężenia i włączanie dobranej przez lekarza suplementacji jest bardzo ważne dla zachowania zdrowia.
Witamina E znana jako witamina piękności jest ważna nie tylko dla zdrowia płci pięknej:) Jedną z jej najważniejszych ról jest ochrona organizmu przed działaniem wolnych rodników, ale wpływa także pozytywnie na płodność zarówno kobiet jak i mężczyzn. Bierze udział w procesach związanych z układem odpornościowym i może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych takich jak choroba Alzheimera.
Produkty będące źródłem witaminy E to:
- olej z zarodków pszenicy,
- olej słonecznikowy
- olej krokoszowy
- migdały
- orzechy
Witamina K
Odpowiada za prawidłowy przebieg procesu krzepnięcia krwi oraz bierze udział w procesach budowy kości. Wykazuje także działanie ochronne wobec stresu oksydacyjnego.
Produkty będące źródłem witaminy K to:
- szpinak,
- sałata,
- boćwina
- rośliny kapustne: kapusta włoska, jarmuż, brokuły, brukselka
- oleje roślinne: sojowy, rzepakowy, oliwa
- margaryny
Warto zaznaczyć, że witaminy rozpuszczalne w tłuszczach nie są wydalane z moczem (tak jak witaminy rozpuszczalne w wodzie). Są gromadzone w naszym organizmie, dlatego dostarczanie sobie zbyt duże ilości tych witamin (np. stosując niekontrolowane przez lekarza dawki suplementów diety), może być bardzo szkodliwe dla zdrowia.
4. Żelazo
Żelazo pełni w organizmie wiele funkcji. Są to m.in.: wchodzenie w skład hemoglobiny (barwnika krwi), udział w procesach oddychania tkankowego, udział w procesie syntezy krwinek czerwonych. Jest także ważne dla prawidłowej pracy układu odpornościowego.
Produkty będące dobrym źródłem żelaza to:
- podroby: wątróbka, nerki
- nać pietruszki
- rośliny strączkowe
- mięso
- jaja
- pieczywo razowe
Wchłanianie żelaza z produktów pochodzenia roślinnego jest procesem o mniejszej skuteczności niż z produktów pochodzenia zwierzęcego. Nie oznacza to jednak, że nie mogą one być w diecie źródłem żelaza! Warto zastosować kilka sposobów, aby poprawić wchłanianie żelaza niehemowego (z produktów roślinnych) np. łączenie ich z produktem pochodzenia zwierzęcego albo dodatek do posiłku produktu bogatego w witaminę C np. papryki.
5. Wapń
Wapń to składnik powszechnie znany jako najważniejszy materiał budulcowy kości oraz zębów. Warto jednak wiedzieć, że to nie jedyne funkcje tego składnika. Wapń jest ważny także w procesach kurczliwości mięśni, krzepnięciu krwi, przewodzeniu bodźców nerwowych i wielu innych.
Produkty będące źródłem wapnia to:
- mleko i produkty mleczne
- jarmuż
- liście pietruszki
- szpinak
- fasola
- ryby spożywane wraz z drobnymi ośćmi np. sardynki
- produkty fortyfikowane (wzbogacone) w wapń
- wody wysokozmineralizowane
Warto wiedzieć, że wapń z produktów innych niż mleczne wchłania się gorzej ze względu na brak obecności laktozy, witaminy D, a także kilku innych, obecnych w mleku składników.
6. Cynk
Podczas pandemii COVID-19 wiele osób zainteresowało się właściwościami cynku i zaczęło dostarczać swojemu organizmowi większe ilości tego składnika by wzmocnić układ odpornościowy. Jednak oprócz tej funkcji, cynk pełni w organizmie wiele innych ról, m.in.: uczestniczy w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów, jest składnikiem wielu enzymów oraz wpływa na funkcjonowanie wybranych hormonów.
Produkty będące źródłem cynku to:
- wątróbka
- mięso
- sery podpuszczkowe
- pieczywo pełnoziarniste
- kasza gryczana
- jaja
- owoce morza
- ziarna
Pamiętaj!
Przed rozpoczęciem suplementacji diety należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym w celu omówienia swoich planów i wykonania badań w kierunku niedoborów. Jeśli chorujesz na NZJ, takie badania warto byłoby wykonywać regularnie. Dzięki temu w razie niedoboru, będzie można dobrać odpowiednią dawkę składników, a cała suplementacja diety będzie mogła przynieść znacznie lepsze efekty niż podczas stosowania preparatów o różnych dawkach “w ciemno”.
Przygotowała: Hanna Kłonowska
Źródła:
http://www.crohnscolitisfoundation.org/diet-and-nutrition/supplementation
http://phie.pl/pdf/phe-2012/phe-2012-1-001.pdf
http://www.phie.pl/pdf/phe-2016/phe-2016-1-071.pdf
Normy żywieniowe dla populacji Polski, 2020, Jarosz
