W poprzednim artykule staraliśmy się przybliżyć temat żywienia w aspekcie prehabilitacji i zwrócić uwagę na jego ważną rolę w procesie gojenia się ran po operacji, a także zaznaczyć, jak istotny jest fakt prawidłowego odżywienia przed zabiegiem chirurgicznym.
Natomiast dziś ‘na warsztat’ bierzemy wsparcie psychologiczne, zniekształcenia poznawcze, a także co złego może wyrządzić nam nadmierna ilość stresu i jak sobie z nim radzić.
Stres to stan, który dotyka nas wszystkich i czasem ciężko nad nim zapanować. Prawie zawsze towarzyszy osobom, które mają być poddane zabiegom chirurgicznym co, jak można się domyślić, nie wpływa dobrze na stan zdrowia pacjentów. Dlatego właśnie aspekt zminimalizowania stresu jest kolejnym bardzo ważnym elementem prehabilitacji.
Stres w kontekście interwencji chirurgicznej bierze się z rozmaitych lęków, na przykład: lękiem przed znieczuleniem, lękiem przed samym wykonaniem operacji, lękiem przed potencjalnymi powikłaniami pooperacyjnymi, czy wreszcie lękiem przed daleko idącymi zmianami życiowymi będącymi następstwem operacji.
Charakterystyczne dla pacjentów, którzy czekają na operacje są irracjonalne wzorce myślenia, które notabene wywołują silne reakcje emocjonalne nazywane zniekształceniami poznawczymi. Rzutują one bezpośrednio na stan zdrowia chorego, a także na przebieg operacji i dalszą rekonwalescencję. Wprowadzają pacjenta w pesymistyczne, czasem skrajne negatywne postrzeganie otaczającej go rzeczywistości.
Kluczem do sukcesu jest samoobserwacja i dostrzeganie takich zniekształceń, a następnie poddawanie ich weryfikacji i modyfikacji myśli, co bezpośrednio ma wpływ na zmniejszenie się napięcia psychicznego oraz fizycznego.
Najczęstsze zniekształcenia poznawcze wśród pacjentów obawiających się interwencji chirurgicznej to m.in.:
- dychotomizacja – polega na postrzeganiu wydarzeń w kategoriach “zerojedynkowych”, a nie realnych odcieniach szarości (jeśli mnie znieczulą, to już się nie obudzę);
- nadmierne uogólnianie – polega na wybieraniu pochopnych uogólnień, bez wyciągania daleko idących wniosków na podstawie pojedynczej sytuacji (żaden chirurg mi nie pomoże);
- selektywna uwaga – polega na zwracaniu uwagę tylko na negatywnych aspektach sytuacji, z niedostrzeganiem tych pozytywnych (w wynikach badań pomimo większości prawidłowych parametrów jeden był podniesiony, więc moje zdrowie wisi na włosku);
- odrzucanie pozytywów – polega na stronniczym negowaniu pozytywnych doświadczeń (pielęgniarka opiekowała się mną cały dzień – nie zasługuję na to, nie powinna mi pomagać);
- czytanie myśli – polega na wnioskowaniu o myślach innych osób, najczęściej w oparciu o ich zachowanie, zakładając przy tym najgorszy możliwy scenariusz (lekarz podczas rozmowy ze mną popatrzył na zegarek i przez moment nic nie mówił – musi być pewny, że nie przeżyje tej operacji);
- przepowiadanie przyszłości – polega na stronniczym przewidywaniu negatywnych skutków zdarzeń bez oparcia o fakty (ta operacja na pewno źle się dla mnie skończy);
- katastrofizacja – polega na skupianiu się na mało prawdopodobnym, najgorszym z możliwych scenariuszu zdarzeń (jeśli to zjem, to będę miał powikłania pooperacyjne);
- uzasadnienie emocjonalne – polega na założeniu, że negatywne emocje odzwierciedlają prawdziwą naturę rzeczy, również że coś jest prawdziwe w oparciu wyłącznie o emocje (czuje się nieswojo, więc przejdę źle operacje);
- personalizacja – przypisywanie sobie odpowiedzialności za zdarzenia, na które wpływ osoby jest ograniczony lub znikomy (lekarz był niesympatyczny, więc pewnie jestem uporczywym pacjentem);
Wsparcie psychologiczne terapeuty opiera się między innymi na rozpoznawaniu zniekształceń poznawczych stosowanych przez pacjenta. W rezultacie wspólnej pracy stają się one mniej dotkliwe i mniej automatyczne, dzięki czemu zmienia się sposób postrzegania rzeczywistości przez pacjenta.
Relaksacja zwłaszcza podczas przygotowań do zabiegu jest bardzo istotna, toteż zaleca się korzystać z technik, które umożliwią uspokojenie i osiąganie szeroko rozumianego relaksu. Warto jednak zaznaczyć, że nie u każdej osoby poszczególne formy się sprawdzą. Najczęściej praktykowane są między innymi: muzykoterapia, ćwiczenia oddechowe czy psychoterapia.
Co do niektórych form wsparcia psychologicznego naukowcy mają sceptyczne podejście i to nie bezpodstawnie. Przeglądy badań, a także metaanalizy pokazują, że w przypadku osób cierpiących na NChZJ wyżej wymienione ćwiczenia relaksacyjne u większości osób nie wpływają na sam przebieg choroby, ale wpływają na psychikę pacjentów i sposób radzenia sobie z chorobą.
Również ważny jest fakt, że jak dotąd nie dysponujemy systemem porównywania różnych terapii i z tego względu nie mamy dowodów na to, że jedna terapia jest lepsza od drugiej.
Pacjenci z chorobą Leśniowskiego-Crohna w badaniach statystycznych mają więcej dolegliwości natury psychologicznej, niż osoby z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, przez co niestety mają gorszą sytuację wyjściową i w ich przypadku wsparcie psychologiczne jest nieodzownym elementem prehabilitacji.
Obecnie spotyka się trend łączenia kilku ćwiczeń relaksacyjnych, w celu zwielokrotnienia ich efektów. Z tego powodu często terapeuci łączą np. muzykoterapię z ćwiczeniami oddechowymi, która wspomaga, motywuje i umila pacjentowi wykonywanie ćwiczeń, a także odwraca jego uwagę od ewentualnego bólu.
Według większości badań psychoterapia ma krótkoterminowy korzystny wpływ na polepszenie się warunków życia dorosłych z NChZJ, natomiast istnieją ograniczone dowody na jej skuteczność u młodzieży. Jednakże im wcześniej zostanie wdrożona tym lepsze efekty daje, szczególnie w aspekcie prehabilitacji. Niemniej, jeśli lekarz zaleci nam tą formę leczenia psychologicznego, to powinna ona być prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę.
W kwestii ćwiczeń oddechowych niestety dysponujemy zbyt małą liczbą publikacji naukowych, żeby ocenić jej wpływ na stan zdrowia psychicznego i radzenia sobie pacjentów z ich chorobą. Aktualne publikacje naukowe były prowadzone na zbyt małej liczbie osób i dały mieszane wyniki.
Aczkolwiek większość terapeutów jest zdania, że warto w miarę możliwości włączyć ją do swojego codziennego życia, aby przekonać się na własnej skórze, czy ta forma jest dla nas odpowiednia, zwłaszcza, że jest to bezpieczna metoda poprawy zdrowia psychologicznego.
Prawidłowo wykonane ćwiczenia oddechowe powinny być niewymuszone i wykonywane przez przeponę. Rekomenduje się ćwiczyć systematycznie kilka razy w ciągu dnia (najczęściej jest to 3-4 razy w sesji po ok. 10-15 min).
Na początek siadamy w wygodnym, miękkim miejscu, zamykamy oczy. Wykonujemy wdech przez nos przez mniej więcej 3 sekundy, następnie wstrzymujemy powietrze na kolejne 3 sekundy, by na koniec zrobić wydech przez usta, który powinien trwać około 6 sekund. Całą czynność powtarzamy, jednocześnie pamiętając o tym, by używać głównie przepony. Podczas wykonywania ćwiczenia staramy się być rozluźnieni i jednocześnie skoncentrowani na wykonywaniu oddechów.
Autor: Mariusz Matejkoh
Źródła (do całej serii artykułów nt prehabilitacji):
http://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32684485/
Poradnik Prehabilitacja – Olimp Labs
http://academic.oup.com/ibdjournal/article/12/12/1175/4682877?login=true
http://academic.oup.com/ecco-jcc/article/13/6/673/5367297?login=true
http://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1521691803001665
http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0165411
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6191867/
http://www.healthline.com/health/digestive-health/ibs-and-exercise#can-exercise-help
http://eras.ucsf.edu/for-patients/colorectal-surgery/required-exercises.aspx
http://www.mp.pl/eras/wytyczne/126407,przygotowanie-przedoperacyjne-protokol-eras
